Konieczność transformacji obecnych modeli urbanistycznych miast - w kierunku odporności na zmianę klimatu

Zrównoważona architektura to nie tylko zagadnienie efektywności energetycznej budynków, lecz także kwestia jakości powietrza wewnątrz budynków, otoczenia/środowiska naturalnego i troska o zdrowie mieszkańców. Poniżej przedstawiono najważniejsze wnioski, jakie można sformułować na podstawie analiz zaprezentowanych w raporcie:

Dziś miasta zajmują około 3 proc. powierzchni Ziemi, ale odpowiadają za 60-80 proc. zużycia energii i 75 proc. emisji dwutlenku węgla.

Przewiduje się, że 70 proc. światowej populacji będzie mieszkać w osiedlach miejskich do roku 2050.

95 proc. ekspansji miejskiej w następnych dziesięcioleciach będzie miało miejsce w krajach rozwijających się.

Gwałtowna urbanizacja wywiera presję na dostawy świeżej wody, ścieki, środowisko życia i zdrowie publiczne.

W samej UE budownictwo odpowiada za ponad 40 proc. końcowego zużycia energii, a tym samym stanowi istotne źródło emisji gazów cieplarnianych (ok. 36 proc. emisji we Wspólnocie).

W 2019 r. globalne emisje bezpośrednie i pośrednie z budynków niemieszkalnych wzrosły o około 55 proc., a z budynków mieszkalnych o około wnaniu z 1990 r. Wzrost w emisjach mieszkalnych był spowodowany głównie wzrostem powierzchni użytkowej na jednego mieszkańca, wzrostem liczby ludności i zwiększeniem wykorzystania emisyjnej energii elektrycznej i ciepła.

Branża budowlana wykorzystuje bezpośrednio 1,8 mld ton surowców pierwotnych, czyli zużywa 25 proc. łącznego zapotrzebowania na surowce pierwotne.

33 proc. (821 mln ton) wytwarzanych odpadów w Unii Europejskiej związane jest z budową, rozbiórką lub remontami budynków. Te dane wskazują na potrzebę wdrożenia gospodarki cyrkularnej w tym sektorze. Powinniśmy dążyć do sytuacji, w której na późniejszych etapach eksploatacji budynek będzie podlegał raczej przekształceniom niż procesom rozbiórki. Taki scenariusz ułatwić nam może stosowanie „paszportów materiałowych” podczas realizacji obiektów czy korzystanie z nowych technologii produkcyjnych, jak np. użycie materiałów nadających się do recyklingu. Kluczowe jest, aby prywatny sektor budowlany skupiał się głównie na dwóch obszarach: zrównoważonej produkcji oraz zrównoważonych produktach i rozwiązaniach. Już teraz wiele firm mierzy ślad węglowy oraz wodny swoich produktów i inwestuje we wprowadzanie ich w drugim obiegu swojej produkcji.

Renowacja istniejących budynków umożliwiłaby zmniejszenie całkowitego zużycia energii w UE o 5-6 proc. i obniżenie emisji CO2 o około 5 proc. Jednak średnio co roku renowacji poddaje się mniej niż 1 proc. krajowych zasobów budowlanych (dane z państw członkowskich wahają się od 0,4 do 1,2 proc.).

W zakresie architektury punktem zwrotnym będzie zmiana w podejściu – przejście z postrzegania jej poprzez piękno, funkcjonalność i inne tradycyjne wartości do spojrzenia koncentrującego się na jej wpływie na człowieka i środowisko w tzw. całym cyklu życia. Odpowiedzią na tę kwestię jest koncepcja „Nowego Europejskiego Bauhausu”, która staje się kierunkiem rozwijania i wspierania projektów, pomysłów i inicjatyw wspierających urbanistykę oraz transformację sektora budowlanego.

Podczas projektowania oraz budowy wysoce energetycznych, pasywnych i ekologicznych budynków powinniśmy również dążyć do obniżenia „śladu węglowego wbudowanego” w materiałach budowlanych (poprzez promowanie niskoemisyjnych technologii) oraz „śladu węglowego operacyjnego” (poprzez modernizację istniejących budynków oraz przy wznoszeniu nowych budynków).

W Unii Europejskiej średnio 76 proc. powierzchni zabudowanej stanowią budynki mieszkalne, które w większości zostały wzniesione przed wprowadzeniem norm dotyczących izolacyjności cieplnej. Budynki tracą nawet do 60 proc. energii przez nieodpowiednią izolację, a tym samym powodują konieczność produkcji dodatkowej energii do ponownego ich ogrzania. Istotnym działaniem w zakresie likwidacji istniejących, nieefektywnych energetycznych budynków może być ich renowacja. Obecnie średni wskaźnik modernizacji w Europie wynosi zaledwie 1 proc. Konserwacja i modernizacja budynków powinny być działaniem priorytetowym.

Oprócz niskoemisyjności budynki powinny spełniać szereg innych kryteriów, aby dbać o równowagę w otoczeniu i o zdrowie użytkowników. Proces projektowania oraz budowy musi uwzględniać ekosystem, w którym znajdzie się zabudowa, a tym samym chronić obszary o największym potencjale przyrodniczo-retencyjnym. Zaburzenia w środowisku powinny być jak najmniejsze, a rozwiązania użyte w procesie budowlanym – kompensować poniesione straty. Przykładowo, racjonalne gospodarowania wodami opadowymi i powierzchniowymi w zlewniach miejskich oraz retencja wód może przyczynić się do ograniczania powodzi miejskich, suszy i zanieczyszczenia wód oraz zjawiska miejskiej wyspy ciepła. Należy o tym pamiętać, tworząc plany zagospodarowania przestrzennego, szczególnie w czasach postępującej urbanizacji i rosnącej zabudowy.

1. Raport UN GCNP „Konieczność transformacji obecnych modeli urbanistycznych miast”   https://ungc.org.pl/raport-un-gcnp-koniecznosc-transformacji-obecnych-modeli-urbanistycznych-miast/  23/06/2022