Compendium of WHO and other UN guidance on health and environment, 2022 update

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i inne organizacje Narodów Zjednoczonych (ONZ) opublikowały obszerne artykuły wytyczne dotyczące szeregu podstawowych zagadnień zdrowotnych na przestrzeni lat, w szczególności odnoszących się do chorób i zanieczyszczenia środowiska, zdrowia dzieci i wielu innych tematów.

Oprócz zaprezentowanych poniżej wybranych wniosków, raport omawia także wpływ człowieka na środowisko i jego zanieczyszczenia na zdrowie w następujących obszarach: chemikalia, promieniowanie, transport, korzyści z ekologicznej mobilności, zdrowego odżywiania, a także choroby wektorowe czy nadmierne zanieczyszczenie hałasem.

Kluczowe wnioski z raportu:

Połączone skutki zanieczyszczenia powietrza na zewnątrz i zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach (zwłaszcza w gospodarstwach domowych) powodują każdego roku około 7 milionów przedwczesnych zgonów, głównie w wyniku zwiększonej śmiertelności z powodu udaru mózgu, raka płuc i ostrych infekcji dróg oddechowych.

Ponad 90% ludzi mieszka w miejscach z zanieczyszczonym powietrzem, co powoduje 4,2 miliona zgonów na całym świecie każdego roku (dane z 2016 r.). Spośród wszystkich zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza 38% było spowodowanych chorobą niedokrwienną serca, 20% było spowodowanych udarem, a 43% było spowodowanych przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Zanieczyszczenie powietrza w nieproporcjonalny sposób dotyka również dzieci i osoby starsze.

Prawie połowa światowej populacji żyje w gospodarstwach domowych zanieczyszczonych dymem pochodzącym z gotowania przy użyciu nieczystych paliw i technologii. Narażenie jest szczególnie wysokie wśród kobiet i małych dzieci, które spędzają najwięcej czasu w pobliżu domowego ogniska. Drobny pył PM (np. PM2,5 i PM10) będący składnikiem tej mieszanki zanieczyszczeń prowadzi do około 3,8 miliona zgonów rocznie (dane z 2016 r.).

Zanieczyszczenie powietrza w gospodarstwach domowych jest odpowiedzialne za 45% wszystkich zgonów z powodu zapalenia płuc u dzieci w wieku poniżej 5 lat i przyczynia się do 28% wszystkich zgonów z powodu zapalenia płuc u dorosłych.

Bierne palenie, czyli narażenie na dym tytoniowy wydychany przez innych palaczy, powoduje odpowiednio 1,3 miliona i 84 000 zgonów rocznie (dane z 2019 r.). Aktywne palenie powoduje 7,7 miliona zgonów rocznie, ale nie jest uważane za zagrożenie dla środowiska i dlatego nie jest bezpośrednio uwzględnione w tym kompendium. Ponadto produkcja tytoniu niekorzystnie wpływa na zdrowie ludzi, powodując powstawanie odpadów i szkody dla środowiska w całym cyklu życia, w tym poprzez praktyki rolnicze polegające na uprawie i suszeniu tytoniu, produkcję, transport i dystrybucję wyrobów tytoniowych, a także odpady pokonsumpcyjne, takie jak jak niedopałki papierosów i toksyczne materiały dymu z trzeciej ręki – chemiczne pozostałości dymu tytoniowego na powierzchniach.

Szacuje się, że w 2016 r. niewłaściwy dostęp do wody, warunków sanitarnych i higieny (w skrócie WASH) spowodował śmierć 829 000 osób z powodu biegunki. Inne choroby spowodowane nieodpowiednim WASH obejmują między innymi ostre infekcje dróg oddechowych, niedożywienie, malarię, zakażenia robakami przenoszonymi przez glebę, schistosomatozę i jaglicę.

Od 2020 r. 26% światowej populacji nie ma bezpiecznie zarządzanych usług w zakresie wody pitnej. Około 144 milionów ludzi nadal pobiera wodę pitną bezpośrednio z wód powierzchniowych. Szacuje się, że zanieczyszczona woda pitna jest przyczyną 485 000 zgonów z powodu biegunki każdego roku oprócz niedożywienia i wielu innych chorób.

W 2020 r. prawie połowa światowej populacji nie miała dostępu do bezpiecznie zarządzanych usług sanitarnych. Te braki powodują każdego roku 432 000 zgonów z powodu biegunki na całym świecie (2016), a także prowadzą do infekcji robakami przenoszonymi przez glebę, niedożywienia i wielu innych chorób. Korzyści płynące z poprawy warunków sanitarnych znacznie wykraczają poza zmniejszenie ryzyka wystąpienia biegunki i innych chorób i obejmują między innymi większą godność i bezpieczeństwo, zwłaszcza wśród kobiet i dziewcząt, oraz większą frekwencję w szkole.

Rocznie wytwarza się ponad 2 miliardy ton stałych odpadów komunalnych. Niewłaściwa utylizacja może prowadzić do niekorzystnych skutków zdrowotnych, na przykład poprzez zanieczyszczenie wody, gleby i powietrza. Niebezpieczne odpady lub niebezpieczne przetwarzanie odpadów, takie jak otwarte spalanie, może bezpośrednio zaszkodzić pracownikom zajmującym się odpadami lub innym osobom zaangażowanym w spalanie odpadów i sąsiednim społecznościom.

Rocznie powstają około 54 miliony ton e-odpadów, takich jak telewizory, komputery i telefony (dane z 2019 r.) z przewidywanym wzrostem do 75 mln ton do 2030 r. W 2019 r. udokumentowano, że tylko 17% e-odpadów zostało odpowiednio zebranych i poddanych recyklingowi. Narażenie na niewłaściwie zagospodarowane e-odpady i ich składniki może powodować wiele niekorzystnych skutków zdrowotnych i rozwojowych, zwłaszcza u małych dzieci. Niewłaściwa zbiórka odpadów prowadzi do zanieczyszczenia środowiska i mórz oraz może blokować odpływy wody. Wynikające z tego powodzie i inne stojące wody w odpadach sprzyjają cholerze i chorobom przenoszonym przez wektory, takim jak malaria i denga.

Pośrednie skutki zmiany klimatu wynikają na przykład z braku bezpieczeństwa żywnościowego i wodnego, coraz częstszego przenoszenia chorób przenoszonych przez wektory i wodę, zakłóceń w systemie opieki zdrowotnej oraz dostaw wody i urządzeń sanitarnych, zwiększonych nierówności zdrowotnych oraz przesiedleń/migracji społeczności.

Głównymi czynnikami przyczyniającymi się do globalnej zmiany klimatu są spalanie paliw kopalnych i procesy przemysłowe, ale także rolnictwo, wylesianie i inne zmiany w użytkowaniu gruntów, transport i zużycie energii w budynkach. Ponadto sektor zdrowia ma znaczący udział w światowych emisjach dwutlenku węgla (dane z 2014 r.).

Wszyscy ludzie są narażeni na niebezpieczne skutki zmian klimatycznych, ale niektóre grupy osób są szczególnie wrażliwe, jak ludzie mieszkający w małych krajach wyspiarskich i innych regionach przybrzeżnych, megamiastach oraz regionach górskich i polarnych. Inne wrażliwe grupy to dzieci, osoby starsze i osoby z chorobami współistniejącymi, zwłaszcza osoby mieszkające w krajach o niskich dochodach.

Zdrowie i dobre samopoczucie człowieka zależą od środowiska naturalnego, które jest źródłem czystego powietrza, wody, zdrowych gleb i żywności. Środowisko naturalne obejmuje ekosystemy, które, gdy są zdrowe i dobrze prosperujące, zapewniają również ochronę przed zmianą klimatu i ryzykiem katastrof. Stabilność i zdrowie ekosystemów zależą jednak od różnorodności biologicznej.

Różnorodność biologiczna ma wiele związków ze zdrowiem; przykłady obejmują zapobieganie wybuchom chorób zakaźnych i pandemiom, różnorodność żywieniową i bezpieczeństwo żywnościowe oraz dostarczanie leków. Ekosystemy i różnorodność biologiczna są bezpośrednio zagrożone przez działalność człowieka, taką jak zmiana użytkowania gruntów, nadmierna eksploatacja zasobów, zmiana klimatu, zanieczyszczenie i inwazyjne gatunki obce.

Zmniejszenie presji na środowisko naturalne, od wylesiania po intensywne i zanieczyszczające praktyki rolnicze, niebezpieczne zarządzanie i konsumpcja dzikich zwierząt, będą chronić środowiska, na których ludzie polegają, dla ich zdrowia i ostatecznie dla ich gospodarki.

Szacuje się, że 1,6 miliona zgonów dzieci w wieku poniżej 5 lat w 2016 r. było spowodowanych zagrożeniami środowiskowymi, co oznacza, że ​​28% wszystkich zgonów dzieci w tym roku można było zapobiec dzięki czystszemu i bezpieczniejszemu środowisku.

Szczególnie w krajach o niskich dochodach zagrożenia środowiskowe dla zdrowia są ważnymi czynnikami przyczyniającymi się do śmierci i chorób dzieci. Ponad 90% dzieci codziennie oddycha toksycznym powietrzem. Aż 800 milionów dzieci (lub około 1 na 3) ma poziom ołowiu we krwi równy lub wyższy niż 5 μg/dl.

1. Almost everyone now breathing polluted air, warns WHO   https://news.un.org/en/story/2022/04/1115492  04/04/2022
2. Billions of people still breathe unhealthy air: new WHO data   https://www.paho.org/en/news/4-4-2022-billions-people-still-breathe-unhealthy-air-new-who-data  04/04/2022