Jakość powietrza w Polsce – stan obecny i propozycje działań naprawczych

Szacuje się, że w roku 2016 w wyniku narażenia na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego doszło na świecie do 4,2 mln zgonów.

Około 99% światowej populacji mieszka w miejscach, w których poziom jakości powietrza przekracza limity WHO2.

Dodatkowo doszło do 3,8 mln zgonów z powodu zanieczyszczeń wewnątrz domów. 2,6 miliarda ludzi, którzy gotują i ogrzewają swoje domy przy użyciu biomasy, nafty i węgla naraża swoje zdrowie na zanieczyszczenie powietrza w pomieszczeniach.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia aż 33 z 50 najbardziej zanieczyszczonych miast w UE znajduje się w Polsce. Co więcej, jak pokazują dane Europejskiej Agencji Środowiska (EEA), w Polsce z powodu smogu co roku umiera przedwcześnie nawet ok. 46,3 tys. osób.

Wyniki analiz pomiarów stężeń zanieczyszczeń wskazują na systematyczną poprawę jakości powietrza w Polsce, zwłaszcza w zakresie pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 (dotyczy to obszaru całego kraju, w tym także uzdrowisk).

Średnie roczne stężenia benzo(a)pirenu, który ma szczególnie istotny negatywny wpływ na zdrowie ludzi, zmniejszyły się także w ostatnich latach, jednak postęp w redukcji stężeń tego zanieczyszczenia nie ma tak dużego tempa, jak w przypadku pyłu zawieszonego. Przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu nadal obejmują znaczne obszary Polski i stanowią poważny problem i zagrożenie dla zdrowia ludzi. Pojawiające się nadal przekroczenia wartości normatywnych, obserwowane w głównej mierze w strefach Polski południowej, świadczą o konieczności prowadzenia dalszych, zintensyfikowanych działań naprawczych na rzecz poprawy jakości powietrza.

Emisja zanieczyszczeń powietrza w Polsce wynika w głównej mierze z ogrzewania domów za pomocą węgla i innych paliw stałych w tym śmieci i tworzyw sztucznych, często w piecach nie spełniających żadnych standardów emisyjnych.

Główną przyczyną występowania wysokich stężeń zanieczyszczeń pyłowych jest spalanie w domowych piecach paliw stałych. Z kolei za przekroczenia standardów NO2 w miastach odpowiada przede wszystkim transport.

Działania naprawcze w programach ochrony powietrza skupiają się przede wszystkim na działaniach związanych z redukcją emisji z indywidualnych systemów grzewczych na paliwa stałe, wśród których warto wymienić: wymiany pieców/kotłów, termomodernizacje budynków, domowe instalacje OZE, zarządzanie wymianami oraz uchwałami antysmogowymi, inwentaryzacje emisji z indywidualnych źródeł ciepła, edukację oraz kontrole zachowania obowiązujących przepisów.

Działania naprawcze określane są w programach ochrony powietrza, które zostały opracowane przede wszystkim ze względu na przekroczenia zanieczyszczeń pyłowych: pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5, a także i benzo(a)pirenu. W przypadku 3 województw (śląskie, wielkopolskie oraz łódzkie) program opracowano również ze względu na przekroczenia poziomu docelowego ozonu, a największe miasta (Warszawa, Kraków, aglomeracja górnośląska oraz Wrocław) wymagały przygotowania programu ze względu na występowanie przekroczeń stężeń dwutlenku azotu (NO2).

Działania wskazane do realizacji w programach rozłożone zostały w większości stref na lata 2021- -2026. Innymi słowy planuje się, że poprawa jakości powietrza zostanie osiągnięta do roku 2026.

W ramach programu „Czyste Powietrze” od września 2018 do 10 grudnia 2021 złożono ponad 368 tysięcy wniosków, podpisano 290 tysięcy umów na dofinansowanie w kwocie blisko 4,8 mld złotych na wymianę około 315 000 źródeł ciepła, co wg wyliczeń z POP stanowi ok. 10% potrzeb.

Suma planowanych kosztów działań ujętych w programach ochrony powietrza to około 50,43 mld zł do wydatkowania w przeciągu 6 lat. Przy czym należy pamiętać, że w większości tych programów nie uwzględniono kosztów termomodernizacji, więc koszty podejmowanych działań są jeszcze wyższe. Koszty wymiany pieców/kotłów to ponad 44 miliardy zł, i mają one największy udział sięgający aż 88% kosztów całkowitych.

Intensywność wymian pieców nie przebiega na terenie kraju w sposób równomierny. Niestety są regiony pozostające w tyle, a także takie, które są już bardzo zaawansowane. Do tych drugich należy Miasto Kraków, gdzie wymieniono ok. 80% źródeł ciepła, z czego 40% w ostatnich kilku latach.

1. Dane nt. jakości powietrza w Polsce: stężenia szkodliwych substancji niższe, ale nadal dalekie od zaleceń WHO   https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/jakosc-powietrza-Polska-szkodliwe-substancje-raport-zalecenia-11433.html  09/02/2022