Wyjść poza medialny szum. Publiczne finansowanie wodoru w Europie Środkowo-Wschodniej

Komisja Europejska (KE) postrzega wodór jako kluczowy dla dekarbonizacji wysokoemisyjnych sektorów przemysłu i transportu, w których elektryfikacja jest trudna lub nieefektywna. Unia Europejska podkreśla, że wodór powinien być stosowany tylko wtedy, gdy nie ma innych dostępnych, bardziej efektywnych rozwiązań. Jednocześnie Polska Strategia Wodorowa (PSW) ma szerszy, nadrzędny cel zbudowania całej gospodarki wodorowej, traktując dekarbonizację jako cel drugorzędny. W PSW brakuje wyraźnych priorytetów zastosowań, traktując wodór jako uniwersalny zamiennik paliw kopalnych bez oceny efektywności. To prowadzi do planowania wykorzystania wodoru w sektorach uznanych naukowo za nieoptymalne kosztowo dla dekarbonizacji, takich jak ogrzewanie i chłodzenie. 

Polityka UE formalnie priorytetowo traktuje wodór odnawialny (RFNBO) produkowany z energii odnawialnej. Jednak większość dostępnych środków finansowych w UE obejmuje także wodór niskoemisyjny. Definicja unijna wodoru niskoemisyjnego opiera się na progu redukcji emisji, co w praktyce może obejmować wodór z energii jądrowej lub z gazu ziemnego z CCS. Polska Strategia Wodorowa przyjmuje neutralne technologicznie podejście, ale w praktyce traktuje priorytetowo produkcję wodoru „niskoemisyjnego”, który obejmuje technologie oparte na paliwach kopalnych (gaz ziemny z CCS) oraz energię jądrową, pomimo generowanych emisji lub innych problemów.

Unijne strategie wodorowe mają wspierać redukcję emisji w trudnych sektorach. Polska Strategia Wodorowa, zgodnie z własnym załącznikiem, nie przyniesie znaczących redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 ani 2040 roku. Oczekiwane uniknięte emisje CO2 do 2030 r. stanowią zaledwie 3,08 proc. szacowanej krajowej redukcji. Sugeruje to, że w praktyce polska strategia w mniejszym stopniu koncentruje się na rzeczywistym celu klimatycznym w porównaniu do aspiracji unijnych. 

Cele UE dotyczące produkcji wodoru odnawialnego na 2030 rok są postrzegane jako nierealistyczne i zbyt ambitne przez Europejski Trybunał Obrachunkowy, a rzeczywiste postępy znacznie odbiegają od planów. Polska Strategia Wodorowa również wyznacza ambitne cele w zakresie mocy produkcyjnych i infrastruktury. Jednak ani na poziomie UE, ani w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, w tym w Polsce, tempo rozwoju dodatkowych odnawialnych źródeł energii niezbędnych do produkcji wodoru odnawialnego nie jest wystarczające. W praktyce istnieje duża luka między oczekiwaną produkcją wodoru odnawialnego a rzeczywistością, brakuje finansowanych projektów OZE i elektrolizerów.

Znaczne środki finansowe dostępne na poziomie Unii Europejskiej (ok. 62,5 mld EUR z budżetu UE) są wspierane przez różne mechanizmy, ale większość z nich nie jest przeznaczona wyłącznie na wodór odnawialny i obejmuje także wodór niskoemisyjny. Polska planuje zainwestować ok. 2,8 mld EUR do 2030 r., głównie na produkcję wodoru nisko- i bezemisyjnego oraz transport publiczny. Autorzy raportu ostrzegają, że przyjęte w Polsce „neutralne technologicznie” podejście i szeroki zakres wspieranych zastosowań stwarza poważne ryzyko marnowania środków publicznych na projekty wspierające paliwa kopalne lub nieefektywne sposoby wykorzystania wodoru, odbiegające od unijnego priorytetu dotyczącego wodoru odnawialnego w specyficznych zastosowaniach.

Zarówno UE, jak i Polska planują inwestycje w infrastrukturę do transportu wodoru, w tym rurociągi transgraniczne. Jednak polska strategia zakłada także modernizację istniejącej sieci gazowej do transportu mieszanin z niewielką domieszką wodoru (ok. 10 proc.). Autorzy krytykują to podejście jako marnotrawstwo ograniczonego zasobu przy marginalnych oszczędnościach emisji, co stanowi praktyczne odejście od bardziej ukierunkowanych inwestycji w infrastrukturę dedykowaną wodorowi odnawialnemu w najbardziej potrzebnych sektorach.

UE widzi wodór jako rozwiązanie dla transportu ciężkiego, żeglugi i lotnictwa. Polska Strategia Wodorowa kładzie duży nacisk na transport, w tym na transport miejski (autobusy). W praktyce, w Polsce przeznacza się znaczne środki na zakup autobusów wodorowych, co autorzy uznają za niepotrzebne i mniej wydajne tam, gdzie elektryfikacja jest bardziej opłacalna i efektywna. To pokazuje różnicę w priorytetach zastosowań transportowych – od bardziej ukierunkowanych w UE do szerszych i potencjalnie mniej efektywnych w Polsce.

Unijne cele dotyczące produkcji i importu mają na celu zaspokojenie przyszłego zapotrzebowania, zwłaszcza w przemyśle. Polska Strategia Wodorowa zakłada lokalną produkcję, ale planowane moce obejmują tylko nowe zapotrzebowanie z projektów strategicznych, a nie istniejący popyt pokrywany obecnie wodorem kopalnym. W praktyce, zaktualizowany Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu prognozuje lukę podażową wymagającą importu około 113 000 ton odnawialnego wodoru. Brak powiązania planowanej produkcji wodoru odnawialnego z niezbędnym rozwojem mocy OZE w Polsce tworzy ogromną dysproporcję między planami a rzeczywistością zaspokojenia popytu, zwłaszcza na wodór odnawialny.

Autorzy sugerują, że finansowanie publiczne powinno opierać się na kryteriach efektywności, opłacalności i porównaniu z alternatywami, co nie jest w pełni realizowane w polskiej strategii.