Potencjał gospodarki obiegu zamkniętego

Zgodnie z definicją podaną w raporcie Polityki Insight gospodarka cyrkularna (albo gospodarka o obiegu zamkniętym, w skrócie GOZ) to: 

system gospodarczy, którego celem jest ograniczenie wykorzystania zasobów i minimalizacja ilości odpadów poprzez jak najdłuższe utrzymywanie materiałów i produktów w użyciu. W przeciwieństwie do tradycyjnej gospodarki liniowej, która opiera się na modelu „weź – wyprodukuj – wyrzuć”, gospodarka o obiegu zamkniętym jest z założenia regeneracyjna i koncentruje się na zachowaniu oraz odtwarzaniu systemów naturalnych. 

Brak cyrkularności i zużycie surowców na poziomie przekraczającym granice planetarne prowadzi do wyczerpywania się zasobów naturalnych, generowania nadmiaru odpadów i zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Sytuacja gospodarki cyrkularnej na świecie nie zmierza jednak w dobrym kierunku: według „Circularity Gap Report 2023” z aż 100 miliardów ton surowców pierwotnych wydobywanych z ziemi rocznie tylko nieco ponad 7 proc. trafia z powrotem do gospodarki (innymi słowy cyrkularność światowej gospodarki wynosi zaledwie 7,2%), podczas gdy w 2018 r. poziom ten wynosił 9,1%. 

Według autorek raportu Polityki Insight korzyści wynikające ze wdrożenia GOZ można podzielić na trzy kategorie: środowiskowe, społeczne oraz finansowe. Wśród środowiskowych wymieniany jest m.in. mniejszy ślad środowiskowy i węglowy, w ramach korzyści społecznych – nowe miejsca pracy oraz możliwości gospodarcze, a wśród finansowych – niższe koszty produkcji i promowanie innowacji. 

Ze względu na to, że Polska jest znaczącym ośrodkiem produkcyjnym, m.in. artykułów motoryzacyjnych, wyrobów metalowych czy maszyn i urządzeń, odpady produkcyjne mają w Polsce znacznie większy udział w ogólnej ilości odpadów niż średnia UE. Jest to duży potencjał do wykorzystania, np. poprzez  stosowanie zasobooszczędnych metod produkcji, ograniczanie strat i ponowną utylizację odpadów. Kolejnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi GOZ w naszym kraju jest poziom odpadów związanych z elektroniką, sprzętem AGD i meblami, który należy do najwyższych w UE. Oznacza to ogromną ilość surowców do ponownego wykorzystania z niższym nakładem finansowym. Ponadto rośnie też świadomość polskich konsumentów i konsumentek, a wraz z nią  oczekiwania  firm. Jak wynika z badania „Circular Voice” z 2022 r. aż 8 na 10 respondentów z Polski uważa za ważne lub bardzo ważne, aby producenci wykorzystywali w swoich produktach materiały z recyklingu.  

W 2020 r. Komisja Europejska przyjęła nowy plan działania dotyczący GOZ, jako jednego z głównych filarów Europejskiego Zielonego Ładu. Najbardziej ogólną miarą cyrkularności gospodarek został tzw. „wskaźnik cyrkularności” (ang. circularity measure) określany jako udział zasobów materiałowych wykorzystywanych w UE, które pochodzą z recyklingu odpadów. W 2021 r. wskaźnik cyrkularności był najwyższy w Holandii (33,8%), a najniższy w Rumunii (1,4%). Na tym tle Polska wypadła całkiem nieźle, osiągając poziom 9,1%. Niemniej nasz kraj charakteryzuje znaczna niestabilność omawianego wskaźnika. 

O ile dane bazujące na różnych metodach obliczania cyrkularności gospodarek nie prezentują Polski w złym świetle, o tyle wspominana w raporcie ankieta, nie pozostawia złudzeń. Aż 53% ankietowanych przedsiębiorców nie słyszało o pojęciu GOZ, a gospodarka cyrkularna najczęściej kojarzy im się wyłącznie z ponownym wykorzystaniem produktów i surowców, nie mając świadomości o tym, że GOZ obejmuje również, np. projektowanie produktu z myślą o możliwości wykorzystania go lub jego elementów i przywrócenia do gospodarki po pierwotnym użytkowaniu. Z kolei aż dwie trzecie firm deklaruje, że nie inwestuje w rozwiązania cyrkularne. Jakiekolwiek działania podejmuje obecnie tylko 11,5% przedsiębiorstw, a 16,7% ma takie plany na przyszłość. Jednak na pytanie o korzyści wynikające z prowadzenia gospodarki cyrkularnej przedsiębiorcy wskazali w głównej mierze na finansowe obok środowiskowych. Jednocześnie uważają, że zmiana na taki system może być kosztowna, a proces przejścia na GOZ skomplikowany i tymi argumentami usprawiedliwiają swoją bierność. Autorki raportu wnioskują zatem, że w celu zwiększenia cyrkularności wśród polskich firm kluczowa jest odpowiednia edukacja i informowanie o istniejących możliwościach. 

1. https://www.circularity-gap.world
2. http://www.r2piproject.eu/wp-content/uploads/2017/04/Defining-the-Concept-of-Circular-Economy-Business-Model.pdf
3. http://circularhotspot.pl/userfiles/oto-goz/cyrkularne-wskazniki-dla-przemyslu/monografia.pdf