Raport „Planetary Health Check 2025” to kompleksowa diagnoza kondycji systemu Ziemi, przedstawiająca stan dziewięciu procesów podtrzymujących życie na planecie. Autorzy stwierdzają, że siedem z dziewięciu granic planetarnych zostało przekroczonych, a w dwóch obszarach — aerozoli atmosferycznych i warstwy ozonowej — sytuacja pozostaje w bezpiecznej strefie. Po raz pierwszy w historii ocen przekroczona została także granica dla zakwaszenia oceanu, co oznacza, że wszystkie kluczowe procesy biogeochemiczne i klimatyczne znajdują się już poza bezpiecznym zakresem funkcjonowania. Raport podkreśla, że globalny system znajduje się na górnej granicy strefy ryzyka, ale wciąż istnieje szansa na powrót do stabilności, jeśli zostaną podjęte szybkie i skoordynowane działania.
Raport z dnia: 01/09/2025
6/10/2025
Boris Sakschewski*, Levke Caesar*, Lauren S. Andersen, Max Bechthold, Lotta Bergfeld, Arthur Beusen,
Maik Billing, Benjamin Leon Bodirsky, Svetlana Botsyun, Donovan P. Dennis, Jonathan F. Donges, Xinyu
Dou, Axel Eriksson, Ingo Fetzer, Dieter Gerten, Tiina Häyhä, Sophie Hebden, Tim Heckmann, Adrian
Heilemann, Willem Huiskamp, Annika Jahnke, Jonas Kaiser, Niklas H. Kitzmann, Jonathan Krönke, Dana
Kühnel, Nicole C. Laureanti, Chaohui Li, Zhu Liu, Sina Loriani, Josef Ludescher, Sabine Mathesius, Albert
Norström, Friederike Otto, Anja Paolucci, Dimitry Pokhotelov, Kasra Rafiezadeh Shahi, Emmanuel Raju,
Masoud Rostami, Sibyll Schaphoff, Christian Schmidt, Norman J. Steinert, Fabian Stenzel, Vili Virkki, Katrin
Wendt-Potthoff, Nico Wunderling, Johan Rockström
142
angielski
Najważniejsze wnioski
Siedem procesów – w tym klimat, integralność biosfery, systemy lądowe, woda słodka, cykle azotu i fosforu oraz zanieczyszczenia chemiczne – znajduje się poza bezpiecznym zakresem funkcjonowania. Po raz pierwszy autorzy wskazują także przekroczenie granicy dla zakwaszenia oceanu, którego średnie nasycenie aragonitem spadło poniżej poziomu 2.86. Dwie granice – aerozole atmosferyczne i ozon stratosferyczny – pozostają w strefie bezpieczeństwa, ale ich stabilność jest uzależniona od dalszego ograniczania emisji i zanieczyszczeń.
Średnie stężenie dwutlenku węgla osiągnęło 423 ppm, a całkowite antropogeniczne wymuszenie radiacyjne wynosi +2.97 W/m². To wartości powyżej bezpiecznego zakresu. Raport podkreśla, że tempo ocieplenia rośnie, a rok 2024 był pierwszym rokiem z globalną temperaturą powyżej 1,5°C w stosunku do epoki przedindustrialnej.
Tempo wymierania gatunków przekracza 100 E/MSY, co oznacza wartość ponad dziesięciokrotnie wyższą od progu bezpieczeństwa. Dodatkowo, wskaźnik ludzkiego zawłaszczenia produkcji pierwotnej netto (HANPP) wynosi 30%, podczas gdy granica bezpieczeństwa to 10%. To wskazuje na poważne przeciążenie ekosystemów i spadek ich zdolności do samoregulacji.
Globalny udział terenów leśnych spadł do około 59% powierzchni lądów, przy progu bezpieczeństwa wynoszącym 75%. Utrata pokrywy leśnej oznacza mniejszą zdolność do magazynowania węgla i utrzymania cyklu wodnego, co przyspiesza procesy pustynnienia i utraty bioróżnorodności.
Wskaźniki dotyczące wody słodkiej pokazują, że około jedna piąta powierzchni lądów doświadcza zaburzeń w przepływie i retencji wody. To dowód, że systemy hydrologiczne Ziemi przekraczają granice bezpieczeństwa, zagrażając zarówno produkcji żywności, jak i funkcjonowaniu ekosystemów.
Przekroczenie granic dla obiegu biogeochemicznego jest jednym z najbardziej alarmujących wniosków raportu. Roczne uwalnianie fosforu wynosi 18,2 teragrama, a azotu 165 teragramów, podczas gdy granice bezpieczeństwa to odpowiednio 6,2 i 62 Tg. Skutkiem są martwe strefy w morzach i eutrofizacja wód.
Raport potwierdza przekroczenie granicy dla kategorii „novel entities” – obejmującej zanieczyszczenia chemiczne, tworzywa sztuczne i inne trwałe substancje syntetyczne. Brak jednej uniwersalnej miary nie pozwala na dokładne określenie poziomu przekroczenia, ale skala produkcji i obecności tych związków w środowisku wskazuje na trwałe obciążenie systemu planetarnego.
Ocean pochłania 89–93% nadmiaru ciepła w systemie klimatycznym i 25–30% antropogenicznego CO₂ rocznie, co od rewolucji przemysłowej daje łącznie około 185 gigaton węgla. Choć dzięki temu spowalnia tempo ocieplenia, proces ten powoduje zakwaszanie wód i utratę zdolności ekosystemów morskich do regeneracji. Od lat 70. oceany pochłonęły już około 256 zettadżuli nadmiarowego ciepła.
Raport opisuje powiązania między granicami planetarnymi i wskazuje, że przekroczenie jednej może zwiększać ryzyko destabilizacji innych. Wymienia między innymi potencjalne punkty krytyczne: cyrkulację atlantycką (AMOC), Amazonkę i pokrywy lodowe, które w przypadku dalszego ocieplania mogą uruchomić nieodwracalne zmiany w systemie klimatycznym.
Autorzy podkreślają, że globalny system znajduje się na granicy strefy wysokiego ryzyka, lecz wciąż istnieje możliwość powrotu do bezpiecznej przestrzeni funkcjonowania, jeśli świat wprowadzi szybkie działania ograniczające emisje, ochronę ekosystemów i odbudowę zdolności regeneracyjnych planety.
