Kryzys energetyczny w Polsce lokalnej. Perspektywa samorządów

Trudna sytuacja w energetyce znacząco wpływa na kondycję gmin. Ich sytuacja finansowa jest coraz bardziej niepokojąca. Niektórzy włodarze mówią wprost, że rosnące ceny energii mogą przyczynić się do zapaści finansowej części gmin, oraz znaczącego pogorszenia jakości życia mieszkanek i mieszkańców.

Funduszy brakuje przede wszystkim na wydatki bieżące i wkłady własne do już zaplanowanych inwestycji. Niepewna sytuacja na rynku energetycznym oraz brak stabilnego finansowania utrudnia nie tylko długoterminowe planowanie, ale również budżetowanie najbliższych okresów.

Samorządy muszą oszczędzać. Rezygnują z remontów oraz inwestycji finansowanych ze środków własnych gmin (drogi, chodniki, parkingi), a włodarze i urzędnicy mierzą się z niezadowoleniem mieszkańców i mieszkanek.

Rządzący gminami, choć cieszą się z każdego rodzaju pomocy płynącej od państwa, to jednak określają obecne mechanizmy jako niewystarczające, chwilowe, uzależniające. Zamiast „polityki czekowej” łatającej dziury w zdrenowanych budżetach samorządów oczekują zmian systemowych pozwalających im na realizację idei samorządności. Arbitralne działania związane z polityką finansową wobec samorządów pogłębiają frustrację w gminach.

Włodarze mają świadomość wagi zmian dokonujących się w Europie i na świecie w związku z transformacją energetyczną. Wskazują, że nie ma odwrotu od dekarbonizacji i rozwoju odnawialnych źródeł energii. Rozumieją, że te procesy zadecydują nie tylko o szansach na ochronę klimatu, ale także o konkurencyjności polskiej gospodarki i sytuacji społeczności lokalnych na następne dekady.

Rządzący gminami postrzegają władze lokalne, mieszkańców i biznes jako aktywnych aktorów transformacji. Jest to jeden z powodów, dla których popierają model energetyki rozproszonej, obywatelskiej rozwijanej z udziałem grup, podmiotów i instytucji spoza tradycyjnego sektora energetycznego.

·Z perspektywy samorządów nie widać gotowości państwa do zmiany modelu energetyki opartego na scentralizowanym i zmonopolizowanym przez państwo modelu, w którym nie działają mechanizmy rynkowe, a państwo i spółki energetyczne mają pełną swobodę w kształtowaniu cen.

Zdaniem rządzących gminami potrzebna jest strategia odchodzenia od gazu w poszczególnych sektorach – w ciepłownictwie, elektroenergetyce, przemyśle czy w gospodarstwach domowych, która pozwoliłaby samorządom przygotować się na ten proces.

Samorządom zależy na udziale w budowaniu elastycznego systemu zarządzania sieciami i bilansowania podaży i popytu energii na poziomie społeczności lokalnych.

W związku z kryzysem energetycznym na znaczeniu zyskała kwestia zwiększania efektywności energetycznej poprzez m.in. termomodernizację, modernizację oświetlenia czy wprowadzanie nowych rozwiązań technologicznych. Zarówno samorządy, jak i ich mieszkańcy nadal wykazują też duże zainteresowanie możliwościami wymiany źródeł energii na bardziej ekologiczne i szukają wsparcia finansowego w oferowanych przez państwo programach. Jednocześnie dalsze inwestycje samorządowe w zielone rozwiązania będą uzależnione od polityki państwa oraz od uruchomienia środków z Krajowego Planu Odbudowy.

Dbanie o dobrą jakość powietrza nie stanowi dla samorządowców priorytetu w kontekście kryzysu energetycznego. Smog jest traktowany jako jeden z wielu problemów, które należy rozwiązać za pomocą narzędzi oferowanych przez państwo: głównie dotacji na wymianę tzw. kopciuchów oraz w przypadku większych miast inwestycji w transport nisko- bądź zeroemisyjny.

Przyszłość jawi się samorządowcom jako niepewna. Dostrzegają oni duże ryzyko niestabilności sytuacji finansowej, spowodowanej z jednej strony wahającymi się w sposób niekontrolowany cenami energii elektrycznej i ciepła, z drugiej obniżeniem wpływów z PIT oraz uzależnieniu od „czeków” od rządu. Włodarze są zgodni, że kryzys finansów samorządowych doprowadzi w ciągu najbliższych lat do poważnego obniżenia jakości życia mieszkańców.

Rola państwa we wsparciu zmian i przyspieszeniu transformacji jest kluczowa na wielu poziomach – w zakresie stanowienia prawa sprzyjającego temu procesowi, wsparcia finansowego dla inwestycji koniecznych do przeprowadzenia zmian oraz wyposażenia samorządów w narzędzia, które pozwolą im na swobodę działania i realizowanie zasady samorządności.

1. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/rozwoj-elektromobilnosci.html
2. https://magazynpismo.pl/rzeczywistosc/studium/zmiana-najwazniejszego-pytania-filip-springer-architektura/
3. https://swiatoze.pl/ubostwo-energetyczne-wzroslo-o-69-skutki-kryzysu-widac-jak-na-dloni/#:~:text=W%20wyniku%20kryzysu%20odsetek%20gospodarstw,swoich%20dochod%C3%B3w%20na%20zakup%20w%C4%99gla.