Krajowy Raport Klimatyczno-Rozwojowy dla Polski

Data umieszczenia w bazie

25/11/2024

Instytucja

World Bank Group

Autorstwo

Bank Światowy (IBRD), Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC), Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycyjnych (MIGA)

Liczba stron

170

Język raportu

polski

Tagi

2050 rok - cel klimatyczny Bezpieczeństwo żywnościowe dystres klimatyczny finanse gospodarka klimatyczna neutralność Polski konkurencyjność klimatyczna monitoring postępów klimatycznych ochrona zdrowia stabilność wewnętrzna a zmiana klimatu uzależnienie od węgla

Najważniejsze wnioski

Dekarbonizacja gospodarki w perspektywie 2050 r. będzie wymagać łącznych inwestycji w wysokości 105 mld USD w elektroenergetyce i 449 mld USD ogółem, tj. w transporcie, budynkach, przemyśle, rolnictwie i leśnictwie, co stanowi odpowiednio 1,1 proc. i 4,5 proc. PKB przez najbliższe 25 lat. Szacuje się, że do 56% łącznych inwestycji dla budowy odporności gospodarczej w kontekście zmiany klimatu i osiągnięcia zerowych emisji netto będzie pochodzić z sektora prywatnego. Transformacja klimatyczno-gospodarcza ma złożony wpływ na konkurencyjność Polski. Z jednej strony, stawia ona przed polskimi firmami wyzwania związane z koniecznością dostosowania się do nowych standardów emisyjnych i rosnących kosztów emisji CO2. Z drugiej strony, transformacja ta otwiera również nowe możliwości rozwoju w sektorach zielonej gospodarki, takich jak produkcja pojazdów elektrycznych, energia odnawialna czy technologie niskoemisyjne. Wyzwania dla konkurencyjności: wysoka emisyjność, rosnące koszty emisji CO2, dostosowanie do nowych standardów. Szanse dla konkurencyjności: rozwój zielonych sektorów, integracja z zielonymi łańcuchami wartości powstającymi w wyniku globalnej dekarbonizacji, poprawa produktywności polskiej gospodarki, wzrost eksportu. Do kluczowych czynników sukcesu należy zaliczyć aktywną politykę państwa, zaangażowanie sektora prywatnego, rozwój kapitału ludzkiego oraz zapewnienie sprawiedliwej transformacji. Raport przedstawia dość krytyczną ocenę skuteczności polskiej polityki klimatycznej. Wskazuje na szereg luk i niedociągnięć, które utrudniają Polsce osiągnięcie celów klimatycznych i pełne wykorzystanie szans związanych z transformacją. Głównymi punktami krytyki są brak jasno określonych długoterminowych celów klimatycznych i strategii ich osiągnięcia, brak skutecznej koordynacji między różnymi resortami i agencjami rządowymi w kwestiach klimatycznych, słabe ramy instytucjonalne, niewystarczające zaangażowanie sektora prywatnego, niski poziom inwestycji publicznych w zielone technologie. „Efektem ubocznym” dekarbonizacji jest poprawa jakości powietrza. Realizacja scenariusza zerowych emisji netto do 2050 roku (ZEN2050) przyczyni się do redukcji emisji zanieczyszczeń powietrza. Szacuje się, że skumulowane korzyści gospodarcze wynikające ze spadku śmiertelności spowodowanej zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego wyniosą od 106 mld do 143 mld dolarów (wartość bieżąca netto), czyli 0,86-1,2 proc. PKB w latach 2020-2050. Poza zmniejszeniem śmiertelności, poprawa jakości powietrza przyczyni się do wzrostu produktywności i w konsekwencji wzrostu PKB. Szacuje się, że zysk gospodarczy netto z tytułu wzrostu produktywności może wynieść do 3 proc. PKB do 2050 roku. Innymi korzyściami wynikającymi z dekarbonizacji jest poprawa bezpieczeństwa żywnościowego. W procesie dekarbonizacji należy wziąć pod uwagę grupy wyjątkowo narażone na negatywne skutki transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Są nimi: Pracownicy sektora węglowego – transformacja bezpośrednio dotknie około 88 tysięcy pracowników zatrudnionych w kopalniach (stan na koniec 2020 r.), a także od 57 do 130 tysięcy miejsc pracy pośrednio związanych z sektorem węglowym. Szczególnie narażeni są pracownicy o niskich kwalifikacjach; Rodziny o niskich dochodach i ubogie energetycznie – przejście na gospodarkę niskoemisyjną wiąże się z rosnącymi kosztami energii, które mogą uderzyć w rodziny o niskich dochodach, utrudniając im pokrycie kosztów ogrzewania oraz inwestycji w energooszczędne technologie. Problem ten może dotyczyć nawet około 11% ludności Polski; Mieszkańcy obszarów wiejskich – w Polsce 98 proc. całkowitej powierzchni użytków rolnych stanowią uprawy nawadniane wyłącznie opadami, a wyższa częstotliwość i intensywność susz w ostatnich latach odbiła się na dochodach wiejskich społeczności i spowodowała utratę miejsc pracy, przy czym rolnicy o niższych dochodach i pracownicy nieformalni nie są objęci ochroną socjalną ani ubezpieczeniem od wstrząsów klimatycznych. Sektor rolniczy generuje zaledwie 2,9 proc. PKB, ale odpowiada za 8 proc. całkowitego zatrudnienia. Konieczne jest wsparcie dla pracowników sektora węglowego, reforma systemu, która zapewni lepszą ochronę rodzin o niskich dochodach przed ubóstwem energetycznym, rozwój odnawialnych źródeł energii i energooszczędnych technologii oraz dostosowanie systemu edukacji i szkoleń do potrzeb zielonej gospodarki.

Spis treści

Podziękowania vi

Akronimy i skróty viii

Streszczenie x

Rozdział 1. Zmiany klimatu a dobrobyt Polski 1
1.1 Jak zachować konkurencyjną gospodarkę i spójność społeczną w dobie dekarbonizacji 2
1.2 Przygotowanie gospodarki i społeczeństwa na konsekwencje zmian klimatu 6

Rozdział 2. Polityka i instytucje 11
2.1. Domykanie luk w polityce klimatycznej 12
2.2. Rola polityki i instytucji w mobilizacji sektora prywatnego 15
2.3 Instytucjonalne przeszkody dla reform i inwestycji związanych ze zmianami klimatu 18

Rozdział 3. Dekarbonizacja i odporność 23
3.1. Gospodarka o zerowych emisjach netto w perspektywie 2050 r. 24
3.1.1 Zerowe emisje netto w systemie energetycznym warunkiem zachowania konkurencyjności i wzrostu gospodarczego 24
3.1.2. Dekarbonizacja dostaw energii 25
3.1.3. Droga do zerowych emisji netto w transporcie, ogrzewaniu i przemyśle 33
3.1.4 Koszty i korzyści dekarbonizacji 38
3.1.5. Zmniejszanie wolumenu emisji i zwiększanie pojemności pochłaniaczy w leśnictwie i rolnictwie 39
3.2. Ochrona gospodarki i ludności przez ryzykiem klimatycznym 42
3.2.1. Zabezpieczenie perspektyw wzrostu rolnictwa 42
3.2.2. Bezpieczeństwo wodne ludności i podmiotów gospodarczych 46

Rozdział 4. Wzrost gospodarczy, finanse i spójność społeczna 51
4.1. Konkurencyjna gospodarka i sprawiedliwa transformacja 52
4.1.1. Korzyści dla wzrostu gospodarczego wynikające z pełnej dekarbonizacji 52
4.1.2. Wzmacnianie odporności i zapobieganie erozji korzyści z napędzanego szybszym tempem dekarbonizacji wzrostu PKB 58
4.2. Zabezpieczenie i przygotowanie ludności 59
4.2.1. Nierówno rozłożone skutki społeczne i zawodowe ZEN2050 59
4.2.2. Znaczenie osłon socjalnych, rozwoju umiejętności oraz mobilności siły roboczej w procesie transformacji 66
4.2.3. Wzmacnianie odporności społecznej 68
4.3. Finansowanie transformacji 69
4.3.1 Inwestycje sektora prywatnego i ich rola w zmniejszaniu luki finansowej 69
4.3.2. Podniesienie sektora prywatnego – finansowego i niefinansowego – na wyższy poziom 70
4.3.3. Optymalne wykorzystanie ograniczonych środków publicznych i instrumentów polityki fiskalnej 74

Rozdział 5. Zalecane działania i inwestycje na rzecz transformacji 77

Załącznik 1. Proces wyboru scenariuszy klimatycznych 92
Załącznik 2. Modelowanie i założenia makroekonomiczne 95
Załącznik 3. Modelowanie wstrząsów klimatycznych oraz działań dostosowawczych 98
Załącznik 4. Metodologia opracowanego w Banku Światowym modelu energetycznego dla Polski 106
Załącznik 5. Ocena wpływu dekarbonizacji na jakość powietrza atmosferycznego w Polsce 108
Załącznik 6. Inwestycje w obszarze łagodzenia i adaptacji w kolejnych dekadach 113
Przypisy końcowe 115