Energia i klimat – wyzwania przed nową kadencją samorządu w Polsce

Data umieszczenia w bazie

23/10/2024

Instytucja

Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju

Autorstwo

dr Wojciech Szymalski

Liczba stron

Język raportu

polski

Tagi

adaptacja do zmiany klimatu energetyka klimat mitygacja polityka energetyczna polityka klimatyczna samorządy

Najważniejsze wnioski

Wśród oczekiwań społecznych wobec samorządów w zakresie energii i klimatu są: • Umożliwienie rozwoju wspólnot energetycznych w miastach, a nie tylko w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich,
• Organizowanie przez samorządy działań edukacyjno-informacyjnych dla mieszkańców dot. korzyści wynikających ze spółdzielni energetycznych,
• Prowadzenie działań zmierzających do uruchomienia źródeł biogazowych (gdzie ciepło jest energią odpadową) przez kilkanaście samorządów do 2030 r.,
• Utworzenie we wszystkich gminach w ciągu kilku najbliższych lat spółdzielni energetycznych obejmujących przynajmniej budynki należące do instytucji gminnych,
• Umożliwienie tworzenia przez samorządy, przy wsparciu państwa, lokalnych systemów spółdzielczych,
• Zainwestowanie w odnawialne źródła energii o niskim koszcie wytworzenia ciepła, w tym np. źródła geotermalne przez co najmniej 60 samorządów lub spółek komunalnych do 2030 r.,
• Powołanie mobilnego ekodoradcy energetycznego w każdej gminie,
• Opracowanie wymogów dotyczących standardu efektywności energetycznej nieruchomości komunalnych i socjalnych (wprowadzenie minimum energooszczędności).
Fundacja szacuje, że przy wsparciu funduszy europejskich, na każdą gminę – przy równym rozdysponowaniu środków – przypadłoby nawet 6 mln EUR.
Od wielu lat instytucje samorządowe są na czołowych miejscach w rankingach zaufania społecznego do instytucji publicznych. W 2022 roku w badaniach CBOS samorządom ufało 63% badanych respondentów i był to trzeci wynik wśród badanych instytucji, za siłami wojskowymi i NATO.
Wsparciem dla samorządów mogą być przedsiębiorstwa, które muszą stosować się do unijnej Dyrektywy o Społecznej Odpowiedzialności Biznesu uchwalonej w 2022 roku.
Z badań wynika, że 49% gmin posiada Programy Ochrony Środowiska uchwalone po 2020 roku; tylko ok. 32% gmin posiada Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe uchwalone po 2020 roku; tylko ok. 30% gmin posiada Plany Gospodarki Niskoemisyjnej uchwalone lub aktualizowane po 2020 roku; tylko ok. 48% gmin posiada aktualne strategie rozwoju lub jest objęta aktualnymi strategiami rozwoju ponadlokalnego. Tylko 5 gmin posiada dokument pt. Strategia rozwoju elektromobilności.
Samorządy są przytłoczone liczbą dokumentów planistycznych do przygotowania, a ponadto nie mają obecnie wystarczających kompetencji ustawowych oraz finansowania. W związku z dużymi zapóźnieniami rozwojowymi w innych obszarach niż energia i klimat, nie umieszczają ich w wśród priorytetów prowadzonej przez siebie polityki. Wiele lokalnych samorządów wciąż w zbyt małym stopniu włącza swoich mieszkańców w procesy planowania lokalnego rozwoju, a kadry administracji samorządowej nie są wystarczające liczebnie oraz nie są wystarczająco przygotowane merytorycznie, aby na poziomie każdego samorządu lokalnego prowadzona była kompleksowa polityka rozwoju. Ponadto, zaniedbania administracji krajowej w zakresie planowania energetyki i klimatu dają negatywny sygnał samorządom lokalnym, iż tematyka energetyki i klimatu nie jest zadaniem priorytetowym.
Wśród rekomendacji dla rządu na rzecz współdziałania z samorządami lokalnymi w zakresie energii i klimatu znajdziemy: • Umożliwienie skutecznego planowania transformacji energetycznej i ochrony klimatu (np. stworzenie spójnego systemu zarządzania dokumentami planistycznymi w samorządzie o różnym poziomie szczegółowości),
• Aktywne włączanie mieszkańców w proces transformacji (np. procesy edukacji i partycypacji społecznej, na które w samorządzie powinien być przeznaczony osobny budżet oraz współpraca z lokalnymi interesariuszami polityki klimatycznej: organizacjami pozarządowymi, jednostkami naukowymi, przedsiębiorstwami i innymi zainteresowanymi),
• Zwiększenie możliwości inwestycyjnych i administracyjnych samorządów w zakresie energii i klimatu (np. produkcja i sprzedaż energii elektrycznej powinny stać się jednym z zadań własnych gmin),
• Zwiększenie możliwości kadry samorządowej w zakresie energii i klimatu (np. wzbogacenie kadr samorządowych o dodatkowe osoby oraz dodatkowo wykształcone w zakresie energetyki i klimatu oraz partycypacji społecznej),
• Zwiększenie poziomu współpracy i koordynacji pomiędzy instytucjami publicznymi,
• Uzdrowienie finansowania transformacji energetycznejna szczeblu lokalnym.