Anatomia wysokich cen energii i recepta na przyszłość

Koszty działań osłonowych były ogromne, ale ich skuteczność ograniczona

W latach 2022–2024 Polska wydała ponad 100 miliardów złotych na wsparcie odbiorców energii – głównie poprzez zamrożenie cen oraz różnego rodzaju dodatki. Choć działania te pomogły złagodzić skutki nagłego wzrostu cen, były nieselektywne i mało efektywne. Pomoc trafiła zarówno do osób potrzebujących, jak i tych, które bez trudu poradziłyby sobie z podwyżkami. Brak precyzyjnego kierowania wsparcia sprawił, że koszty społeczne i budżetowe były bardzo wysokie, a efekt klimatyczny praktycznie zerowy.

Obniżone ceny zniechęcają do oszczędzania i modernizacji

Utrzymywanie niskich cen detalicznych oderwanych od realiów rynkowych osłabia sygnał cenowy – kluczowy dla racjonalnych decyzji energetycznych. Gdy cena energii nie odzwierciedla jej rzeczywistego kosztu, gospodarstwa domowe i firmy nie mają motywacji do ograniczania zużycia, poprawy efektywności czy inwestycji w odnawialne źródła energii. W efekcie państwo ponosi koszty, które nie prowadzą do trwałych zmian w systemie energetycznym.

System wsparcia nie trafia do tych, którzy naprawdę go potrzebują

Według szacunków autorów raportu, nawet 70–90% wydanych środków trafiło do odbiorców spoza grup wrażliwych. Brakuje systemu identyfikacji osób zagrożonych ubóstwem energetycznym oraz narzędzi pozwalających różnicować pomoc w zależności od dochodu i poziomu zużycia energii. Taka konstrukcja systemu jest nie tylko nieefektywna, ale też niesprawiedliwa społecznie, przez co pogłębia różnice, zamiast je niwelować.

Obecne mechanizmy nie wspierają transformacji energetycznej

Działania osłonowe zostały zaprojektowane jako reakcja na kryzys, ale zabrakło ich powiązania z celami długofalowymi. Raport wyraźnie wskazuje, że system wsparcia powinien nie tylko łagodzić skutki kryzysu, ale też motywować do inwestycji w efektywność energetyczną, czyste źródła ciepła i odnawialną energię. Dziś jednak pomoc funkcjonuje obok transformacji, a nie w jej służbie, co oznacza straconą szansę na trwałe obniżenie rachunków i emisji.

Potrzebna jest nowa strategia wsparcia. Celowana, czasowa i powiązana z modernizacją

Autorzy raportu apelują o reformę systemu pomocy dla odbiorców energii. Wsparcie powinno być kierowane do konkretnych grup, na podstawie dochodu i zużycia, oraz mieć jasno określone ramy czasowe. Co ważne, pomoc finansowa musi być połączona z działaniami modernizacyjnymi, które trwale zmniejszają zapotrzebowanie na energię, takimi jak termomodernizacja, wymiana źródeł ciepła czy inwestycje w OZE. Tylko taki system może być jednocześnie skuteczny społecznie, ekonomicznie i klimatycznie.