A Clean Industrial Revolution: How the EU Carbon Market can accelerate Decarbonisation by making Pollutors Pay

W obliczu narastającego kryzysu klimatycznego konieczne jest podjęcie natychmiastowych działań. Ekstremalne zjawiska pogodowe powodują coraz większe straty, co wymaga szybkiej reakcji ze strony rządów i przemysłu. Dekarbonizacja staje się kluczową szansą dla przemysłu Unii Europejskiej, umożliwiającą nie tylko redukcję emisji, ale także rozwój nowoczesnych, ekologicznych technologii.

Komisja Europejska skupia się na wsparciu finansowym dla procesów dekarbonizacji, zapewniając fundusze na rozwój zielonych technologii. Jednak aktualny system darmowych uprawnień do emisji dla sektorów związanych ze stalą, cementem i chemikaliami budzi kontrowersje. W 2023 r. nadal obserwowaliśmy dużo darmowych uprawnień, a firmy takie jak ArcelorMittal i Heidelberg wciąż je otrzymują. System EU ETS, który miał na celu redukcję emisji, często nagradza największych trucicieli.

Darmowe uprawnienia do emisji przyznawane są także przemysłowi naftowemu, co podważa efektywność polityk klimatycznych. Opóźnienie we wdrożeniu CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) może mieć poważne konsekwencje dla osiągnięcia celów klimatycznych. Fundusz Innowacyjny finansuje projekty związane z CCS (Carbon Capture and Storage) i CCU (Carbon Capture and Utilization), a głównymi beneficjentami są sektory cementu i chemii.

Konieczne jest stopniowe wycofywanie darmowych uprawnień oraz wzmocnienie instrumentów wyceny emisji dwutlenku węgla. Wsparcie finansowe dla sektorów energochłonnych powinno być uzależnione od ich inwestycji w dekarbonizację.

Aby skutecznie rozwiązać problemy związane z obecnym system EU ETS, decydenci unijni powinni podjąć następujące kroki:

1. Zakończyć przyznawanie darmowych uprawnień do emisji dla wszystkich sektorów najpóźniej do 2030 r.,
2. W okresie przejściowym, darmowe uprawnienia powinny być przyznawane tylko firmom, które wykazują znaczne postępy w redukcji śladu węglowego, zgodnie z celami klimatycznymi UE i Porozumieniem Paryskim,
3. Zwiększyć udział uprawnień przydzielanych do Funduszu Innowacyjnego, aby wspierać nowoczesne technologie,
4. Wprowadzić obowiązkowe kryterium oszczędności surowców w ramach Funduszu Innowacyjnego.
5. Priorytetowo traktować skalowalne technologie produkcyjne z zerową emisją w Funduszu Innowacyjnym,
6. Wdrożyć mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM) w 2026 r.,
7. Rozszerzyć zakres sektorów objętych CBAM, począwszy od chemikaliów produkowanych na dużą skalę, w tym rafinowanych paliw kopalnych,
8. Uwzględnić emisje pośrednie dla wszystkich produktów objętych CBAM,
9. Powiązać finansowanie publiczne na transformację przemysłową z utrzymaniem lub tworzeniem wysokiej jakości miejsc pracy oraz ochroną praw pracowniczych.

Europejscy producenci stali emitują około 1,9 tony CO2 na tonę stali. Aby osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r., sektor stalowy w UE musi zredukować swoje emisje o co najmniej 48 proc. do 2030 r. i 97 proc. do 2050 r. w porównaniu z poziomami z 2020 r. Głównymi emitentami są koncerny takie jak: ArcelorMittal (33 mln ton CO2 rocznie, co stanowi jedną trzecią emisji całego sektora stalowego UE) i ThyssenKrupp (ponad 24 miliony ton CO2, co stanowi około 20 proc. emisji sektora). Razem, te dwie firmy odpowiadają za połowę całkowitego śladu węglowego sektora. ArcelorMittal otrzymał w 2023 r. darmowe uprawnienia na pokrycie 136 proc. swoich emisji.

Około 90 proc. emisji CO2 pochodzących z produkcji cementu wynika z produkcji klinkieru – spoiwa o kluczowym znaczeniu dla wytworzenia „standardowego” cementu. Większość emisji w UE pochodzi od kilku firm: HeidelbergCement, Holcim, CRH, Buzzi Unicem i CEMEX, które łącznie odpowiadały za około 60 proc. emisji sektora w 2023 r. Firmy cementowe wydają się być w stanie pokryć wszystkie swoje emisje poprzez bezpłatne przydziały, a w kilku przypadkach otrzymują więcej uprawnień niż wyemitowanych ton CO2. Sposobami na redukcję emisji jest m.in. stosowanie substytutów klinkieru, a także stosowanie klinkieru pochodzącego z recyklingu. Podobnie jak w przypadku stali, bezpłatne przydziały dla sektora cementowego mają być stopniowo wycofywane do 2034 r. dzięki wprowadzeniu CBAM. Jednak do tego czasu sektor cementowy otrzyma jeszcze miliony bezpłatnych pozwoleń.

Sektor rafinacji ropy naftowej jest jednym z głównych emitentów w Europie. Wśród największych znajdują się TotalEnergies, ENI, Shell, Repsol i OMV. Przemysł chemiczny jest wszechobecny w produkcji i odpowiada za 12 proc. miejsc pracy w UE. W 2023 r. odpowiadał za emisję 73,5 mln ton CO2. Dwie trzecie emisji pochodzi ze spalania paliw, a pozostała część z procesów przemysłowych. Do największych emitentów należą BASF, Yara International, INEOS, Air Liquide i Solvay.

Fundusz Innowacyjny finansowany jest z dochodów generowanych z aukcji uprawnień EU ETS. W 2018 r. UE zdecydowała się przeznaczyć na fundusz 450 milionów uprawnień, a w 2022 r. kwota ta została zwiększona do około 530 milionów uprawnień. Daje to łączny budżet na dekadę w wysokości około 45 miliardów euro, przy cenie 85 euro za tonę emisji. W latach 2021-2030 całkowity budżet Funduszu Innowacyjnego wynosi około 45 miliardów euro, a w tym samym czasie przemysł ciężki ma otrzymać około 226,7 miliarda euro w darmowych uprawnieniach. Od 2020 r. Fundusz Innowacyjny w dużym stopniu finansował projekty CCS/CCU, czyniąc sektor cementowy największym beneficjentem funduszu. Jednakże nie finansuje wystarczająco alternatywnych technologii, które umożliwiają oszczędność energii. Nie wspiera wystarczająco innych innowacyjnych i ekologicznych technologii, takich jak DRI dla stali i produkcja komponentów, w tym elektrolizerów i pomp ciepła, które mają kluczowe znaczenie dla dekarbonizacji przemysłu. Jedna trzecia całkowitego budżetu Funduszu Innowacyjnego została przeznaczona na finansowanie projektów CCS i CCU w latach 2020-2022.